71 năm sau ngày Giải phóng Thủ đô, những người kiên trung chiến đấu vì Hà Nội vẫn chưa quên ký ức về không khí náo nức đón mừng đoàn quân chiến thắng trở về.

Khát vọng hòa bình, độc lập, tự do

Những năm đầu thời kỳ Pháp tạm chiếm, nhiều học sinh, sinh viên Hà Nội tỏ rõ quyết tâm lớn lao, tham gia đấu tranh trong phong trào học sinh, sinh viên kháng chiến; một trong những sự kiện đáng nhớ thời gian này là treo cờ Tổ quốc trên Tháp Rùa nhân kỷ niệm 58 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh của học sinh Trường Chu Văn An; ba học sinh gồm Nguyễn Sỹ Vân, Nguyễn Văn Khâm và Nguyễn Trọng Quang đã bơi ra giữa hồ Hoàn Kiếm để treo lá cờ đỏ sao vàng trên tháp Rùa cổ kính, giữa lòng Thủ đô đang bị giặc chiếm đóng. Hành động quả cảm này không chỉ thể hiện khát vọng hòa bình, độc lập, tự do của học sinh, sinh viên Hà Nội mà còn minh chứng cho tinh thần sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc…

Những ký ức ấy được ông Nguyễn Đình Tân, 91 tuổi, em trai liệt sĩ Nguyễn Sỹ Vân, kể lại khi xem các bức ảnh trong trưng bày chuyên đề “Vang mãi khúc khải hoàn” tại Di tích lịch sử Nhà tù Hỏa Lò; ông Tân cho biết, thời kỳ đó, anh trai ông thường xuyên đi lấy tài liệu hoạt động kháng chiến, báo Cứu quốc… về phát cho anh em; đêm trước ngày sinh nhật Bác, ông Vân xin phép bố mẹ cùng các bạn, trong đó có ông Quang, ông Khâm đi xem phim, nhưng thực tế là đi thực hiện kế hoạch cắm cờ.

“Đêm 18/5/1948, ba anh bơi ra hồ Hoàn Kiếm như đã bàn. Sáng hôm sau về, anh Vân mặc quần áo khác, tay cầm theo bộ đồ cũ ướt sũng. Anh bảo đi xem phim bị mưa không về được, phải ngủ nhà anh Khâm và mượn quần áo. Đúng là tối hôm ấy có mưa thật nên mọi người không nghi ngờ gì”, ông Tân kể.

Hôm ấy ông Vân vẫn đi học bình thường, nhưng báo cho cả nhà biết ở hồ Gươm có cắm cờ đỏ sao vàng; nhiều người đổ xô tới xem, vây kín quanh hồ khiến cảnh binh Pháp phải ra đuổi và ngăn không cho bà con kéo đến. Để bảo vệ lá cờ khỏi quân Pháp, ba học sinh còn gắn một quả pháo đất kèm theo. Lá cờ treo trên tháp Rùa tới gần trưa thì bị gỡ xuống.

Chưa đầy một tuần sau, ngày 25/5/1948, có người của chính quyền Pháp đến hỏi ông Vân tại ngôi nhà trên phố Hàng Bài. “Anh Vân đang ở trên gác lập tức bị chúng lên đánh đập rồi áp giải ra xe đưa đi. Tôi và mẹ chạy theo thì thấy anh Khâm đã bị bắt trước ở trên xe rồi”, ông Tân tiếp tục câu chuyện.

Sau khi bị bắt, có lúc ông Vân được nhốt chung buồng với ông Quang và ông Khâm; ba ông lại bí mật cùng nhau vẽ một lá cờ đỏ sao vàng, quản giáo thấy nên tiếp tục bị đánh đập dã man; ông Quang bị bắt giam tại cơ quan tình báo của quân đội Pháp tại Hà Nội, sau đó bị sát hại. Riêng ông Vân trải qua nhiều lần tù đày, từ hầm đá Cửa Đông, Nhà tù Hỏa Lò, sau đó bị đày đi Trại giam Tiên Yên, Quảng Ninh và hy sinh ở đó.

Sau hơn 70 năm, ông Tân vẫn ở trong ngôi nhà tại phố Hàng Bài năm xưa. Ông nói: “Tôi tự hào vì cũng tham gia kháng chiến giống anh. Khi ấy khí thế của thanh niên lên cao lắm. Chúng tôi đều có tinh thần yêu nước, không sợ giặc Pháp. Thật tiếc là anh tôi không còn sống để chứng kiến ngày Thủ đô Hà Nội chào đón đoàn quân chiến thắng trở về”.

Hân hoan ngày trở về

Gần chạm mốc 100 tuổi, ông Đỗ Đức Long, nguyên cán bộ Thành ủy Hà Nội tham gia chỉ đạo công tác tiếp quản Thủ đô vẫn nhớ những tháng ngày lịch sử hào hùng của Hà Nội hơn 7 thập niên trước. Từng bị giam cầm trong Nhà tù Hỏa Lò, ông Long và đồng đội luôn rèn luyện ý chí cách mạng, tổ chức phản đối chế độ hà khắc và vượt ngục trở về cùng nhân dân giữ vững ngọn lửa kháng chiến.

Năm 1954, sau Hiệp định Geneva, Hà Nội trở thành khu vực tập kết 80 ngày của quân đội Pháp. Lợi dụng thời gian này, kẻ thù tìm cách phá hoại cơ sở kinh tế, văn hóa, lôi kéo đồng bào di cư, trì hoãn trao trả tù binh. Trước tình thế ấy, cán bộ, chiến sĩ và nhân dân Thủ đô vẫn kiên quyết giữ vững tinh thần cách mạng, bảo vệ nguyên vẹn thành phố, chuẩn bị cho ngày tiếp quản.

Ông Long kể: “Gần đến ngày tiếp quản, các cửa hàng buôn vải trên phố Hàng Ngang, Hàng Đào, Hàng Giấy, chợ Đồng Xuân tấp nập người mua vải may cờ. Nhiều nhà dân, nhất là các nhà ở mặt đường, may cờ đỏ sao vàng để treo ở cửa. Nhiều người may thêm cờ nhỏ để mang đi đón đoàn quân trở về. Người dân còn làm cổng chào trên các đầu ô, tuyến phố; các khu phố tập hợp nhân dân lập danh sách, chuẩn bị hàng ngũ chờ ngày tiếp quản. Không khí phấn khởi rộn ràng, nét mặt vui tươi chưa từng có khắp các gia đình, khu dân cư, đường phố”.

Sáng 10/10/1954, Ủy ban Quân chính thành phố và các đơn vị quân đội chia làm nhiều cánh quân lớn mở cuộc hành quân lịch sử tiến vào Hà Nội. Trên 40 vạn người dân thủ đô náo nức trong rừng cờ hoa đón mừng đoàn quân chiến thắng trở về, rộn ràng tiếng hát, tiếng đàn; các tầng lớp nhân dân hân hoan đổ ra đường, nước mắt xen lẫn nụ cười. Đến 15 giờ cùng ngày, người dân Hà Nội cùng với các lực lượng vũ trang đã chỉnh tề, tham dự lễ chào cờ do Ủy ban Quân chính tổ chức tại Sân vận động Cột Cờ.

“Công cuộc tiếp quản thủ đô thành công tốt đẹp. Ta đã tiếp quản an toàn và nhanh gọn toàn bộ thành phố; sinh hoạt của người dân Hà Nội vẫn giữ được bình thường và ổn định”, ông Long bồi hồi.